Esnek çalışma neler getiriyor?

TBMM’de görüşülen torba kanun teklifinde esnek çalışmayla ilgili üç madde yer alıyor. Her bir düzenlemenin çalışanları nasıl etkileyeceğini tek tek anlatacağım.

Birinci düzenleme: Tam süreli çalışırken kısmi süreli olarak çalışmaya geçmeyi kabul edenlere, aylık olarak, asgari ücretin yüzde 10’una kadar vergi istisnası uygulanmasını öngörüyor. Örneğin, ayda 30 gün yerine 15 gün çalışmayı kabul eden ve günlük ücreti 150 lira olan kişi esnek çalışmaya geçtiğinde kendisine ayda brüt 4 bin 500 lira yerine 2 bin 250 lira ödenecek. Bu ücretten yüzde 15 oranında sigorta primi kesildikten sonra kalan tutar üzerinden alınması gereken yüzde 15 oranında gelir vergisi 12 ay süreyle alınmayacak.

Kısmi süreli çalışmaya geçme zorunluluğu bulunmuyor ama işverenin işçilere bu konuda baskı yapması söz konusu olabilir. İşçi baskı sonucu tam süreli çalışmadan kısmi süreli çalışmaya geçmeyi kabul ederse geçmiş yıllara ait kıdem tazminatının neye göre hesaplanacağı tartışma konusu olur. Geçmiş yılların kıdem tazminatı, 30 günlük ücret üzerinden mi, 15 günlük ücret üzerinden mi ödenecek, bu konuda belirsizlik yaşanır. Kısmi süreli çalışmaya geçtikten sonraki süreler için kıdem tazminatında zaten bir hak kaybı olacak ama önceki yılların kıdem tazminatı da bir anlamda riske girecek.

İkinci düzenleme: 25 yaşından küçük, 50 yaşından büyük işçilerin belirli süreli sözleşme ile çalıştırılması sırasında İş Kanunu’ndaki belirli süreli sözleşmeyle ilgili kısıtlamaların uygulanması öngörülüyor. İş Kanunu’na göre, normalde bir işçi ile süreli sözleşme yapılabilmesi için işin de süreli olması gibi objektif kriterler aranıyor. İnşaat işlerinde, mevsimlik işlerde, turizm sektöründe işçiler yaygın bir şekilde süreli sözleşme ile çalıştırılabiliyor. Ancak, mevcut kanuna göre işçi aynı işverence iki sezon üst üste çalıştırıldığında sözleşmesi süresiz sözleşmeye dönüşüyor ve olası işten çıkarma ya da sözleşmenin bir sonraki sezonda yenilenmemesi durumunda ihbar ve kıdem tazminatı, işe iade gibi haklardan yararlanabiliyorlar.

Yeni düzenleme hayata geçtiğinde belirli süreli sözleşme yapılırken objektif kriter aranmayacak ve iki yıla kadar zincirleme sözleşme yapılsa bile süresiz sözleşmeye dönüşemeyecek. İşveren örneğin 6’şar aylık sürelerle sözleşme yapıp, sözleşme süresini iki yıla kadar uzatabilecek.

İki yıllık süre sınırı aynı işverenle yapılan sözleşmeler için geçerli. 50 yaşından büyük bir işçi bu yaştan sonraki çalışma yaşamının tamamında farklı işverenlerde 2’şer yıllık sözleşmelerle çalıştırılabilir. Aynı şey, 25 yaşını dolduruncaya kadar gençler için de geçerlidir. Bu durumda işçi ile işveren ilişkisi sözleşme süresinin bitiminde kendiliğinden sona ereceğinden bu şekilde çalışılan süreler için ihbar ve kıdem tazminatı söz konusu olmayacak.

İşçi sayısı 30’dan fazla olan işyerlerinde işçilerin iş güvencesi vardır. İşçi haklı gerekçe olmadan işten çıkartılırsa işe iade davası açarak işe dönebilir. Belirli süreli sözleşme ile çalışanlar iş güvencesinden, işe iade hakkından yararlanamazlar.

Üçüncü düzenleme: 25 yaşından küçük kişilerin ayda 10 günden az çalışması halinde malullük, yaşlılık, ölüm aylığı için gerekli olan uzun vadeli sigorta kollarından prim yatırılmaması öngörülüyor. Bu durum, gençlerin 25 yaşını dolduruncaya kadar çalıştığı sürelerin emekliliğe sayılmaması riskini beraberinde getirecek. Mevcut uygulamada part time çalışan işçilerin sigorta primleri tam yatırılıyor. Yeni düzenlemeyle 25 yaş altındaki bir genç günde toplam 9 saat üzerinden beş ayrı işverene bağlı olarak çalıştı diyelim. Çalıştığı işverenlerin hepsi sadece iş kazası ve meslek hastalığı sigortası ile genel sağlık sigortası primi yatıracaklar, emekliliğe esas prim yatırmayacaklar. Genç çalışanların emeklilik primi ödemeleri 25 yaşından önce başlamayabilecek. Bundan dolayı emeklilik için gerekli prim gün sayısını doldurmakta zorlanacaklar, doldursalar bile daha az prim günüyle emekli olacakları için emekli aylıkları düşük bağlanacak.

Gençler düzenli bir işte çalışamayacakları için 25 yaşına kadar olan dönemde kıdem tazminatından da yararlanamayacaklar.